Kunstenaarsduo Persijn Broersen en Margit Lukács speelt in Foam met ons beeld van de natuur. Zo maakten ze een virtueel bos waaruit niet direct blijkt dat we hier met nep te maken hebben.

Artikel over de tentoonstelling Point Cloud, Old Growth in Foam Amsterdam verscheen maandag 10 december 2018 in Het Parool.

Dit oerbos is niet wat het lijkt

Expositie: Het plaatje van de natuur

Als je foto’s van een mooie boswandeling terugkijkt, denk je er meestal niet aan dat je kiekjes na wikken en wegen tot stand kwamen. Even wachten tot die andere wandelaars weg zijn. Even zoeken naar het juiste perspectief om de kale plant buiten beeld te krijgen en de dikke boom op de voorgrond zodat een mooi doorkijkje ontstaat. Een ongerept landschap geeft zich niet zomaar bloot voor de lens.

Het kunstenaarsduo Persijn Broersen (1974) en Margit Lukács (1973) confronteert de bezoeker in Foam met de bereidheid om te negeren wat niet bij het ideale plaatje past. Voor hun video Establishing Eden (2016) reisden ze in Nieuw-Zeeland naar de locaties waar de Lord of the Rings-trilogie is opgenomen: die prachtige sets van weelderig groene weiden, besneeuwde bergtoppen en droge vulkaanlandschappen. Het landschap als filmset beïnvloedde de film, en de film beïnvloedde vervolgens weer hoe het Nieuw-Zeelandse landschap tegenwoordig wordt gezien. Mount Ngauruhoe is Mount Doom geworden.

Broersen en Lukács zetten aan tot nadenken over beeldvorming van natuur met foto’s van de landschappen/filmsets die in de computer achter en naast elkaar geplaatst zijn, als coulissen op een virtueel podium. Vervolgens buitelt het landschap voor je uit en voert het je mee.

Soms klopt het perspectief precies en ziet de toeschouwer een mooi plaatje, maar dan zweeft de blik verder: langs de randen van de foto’s, tussen de foto’s door of eroverheen. Het gekke is dat het geen probleem is, om zodra het landschap weer ‘klopt’, te vergeten dat je zojuist letterlijk achter de schermen keek. Met hun aantrekkelijke video spelen Broersen en Lukács met de honger naar het moment dat een illusie weer compleet is.

Keverplaag, of niet?
Voor hun laatste werk reisde het stel naar het Woud van Bialowieza, een groot oerbos in Wit-Rusland en Polen met bomen die een halve eeuw oud zijn. In 2016 begon het Poolse Staatsbosbeheer met grootschalige houtkap, officieel vanwege de uitbraak van een keverplaag, maar milieuorganisaties vermoeden financiële motieven.

Broersen en Lukács fotografeerden de bedreigde bomen van alle kanten. Dankzij een techniek genaamd photogrammetry konden ze virtuele modellen van de stukjes wildernis maken. De twee delen van de titel Point Cloud, Old Growth verwijzen naar dit maakproces; point cloud is de puntenwolk die je creëert als je iets scant in 3D en old growth is Engels voor oerbos. In de tweede zaal staat een boomstronk uit de 3D-printer waar nu eens de schors van de boom op wordt geprojecteerd en dan weer de puntenwolk die toont wat achter het masker zit.

Een fascinerende animatie van zo’n gescande boom is nu te zien bij galerie Akinci. De camera duikt over en onder de schors en de boom valt nog beter te bestuderen dan in het echt.

Voor de film Forest on Location (2018) hebben Broersen en Lukács al deze scans bij elkaar gezet in de computer en een virtueel bos gemaakt. Aan de basis staan weliswaar foto’s, maar dit landschap is uiteindelijk door de computer gegenereerd.

Ook hier laten de kunstenaars de blik glijden door een virtuele simulatie van natuur, begeleid door sfeerversterkende muziek van Berend Dubbe en Gwendolyn Thomas. Door de belichting lijkt het net alsof de camera onderwater zwemt en met een duiklamp stukjes stilgevallen natuurschoon bekijkt. Alsof het bos een verzonken schat is. De kunstenaars lijken ermee te benadrukken dat dit een waardevol woud is waar we eens wat beter voor moeten gaan zorgen.

De illusie dat je zelf door een tijdloos oerbos dwaalt, wordt moeilijker vol te houden als een man met een hip staartje in beeld komt. Het is de avatar van de Iraanse operazanger Shahram Yazdani, en als voice-over klinkt zijn Perzische interpretatie van Nat King Coles hit Nature Boy, waarin het bos tot een wandelaar spreekt.

De kunstenaars kozen juist dit nummer, omdat Herman Yablokoff beweerde dat hij het had geschreven. Deze Jiddische componist woonde in de buurt van het Woud van Bialowieza. Zo wordt het verhaal over toe-eigening (van de melodie, maar ook van het woud en van ons ideaalbeeld van natuur) nog ingewikkelder.

Terwijl Yazdani verder wandelt, desintegreert het bos en loopt de zanger door bomen heen die niet meer dan hulzen blijken te zijn. Deze natuur is hol, het is maar een plaatje. Dat geeft te denken. Tot de video opnieuw begint en je weer het digitale woud wordt ingelokt.

– (c) Sophia Zürcher