Interview met David Claerbout naar aanleiding van zijn tentoonstelling The “confetti” piece in Annet Gelink Gallery (november 2018-januari 2019). Interview verscheen zaterdag 24 november 2018 in Het Parool.
Geen fotograaf, filmmaker of digitaal schilder
Videokunst: David Claerbout fabriceert een eigen actualiteit
Een dag voor de opening van David Claerbouts tweede solotentoonstelling in Annet Gelink Gallery wordt nog hard gewerkt aan de montage van The “confetti” piece (2015-2018), zodat het goed op de twee schermen in de tentoonstellingsruimte past. Aan het einde van het gesprek verklapt Claerbout dat zijn films eigenlijk nooit af zijn op het moment van de première; hij blijft eraan sleutelen.
Dat geldt ook voor The Weather Engine dat te zien is in metrohalte Amsterdam CS; het programma dat de film aanstuurt, wordt af en toe bijgewerkt. Deze panoramische video van een landschap met een kanaal simuleert iedere dag, in real-time, het verwachte weer van de volgende dag. Een figuur verricht handelingen die bij dat weer passen – bij mist komt hij het scherm afvegen.
Een film van duizend jaar
Tijd is een van de hoofdthema’s in het oeuvre van de Belgische kunstenaar. Zo maakte hij een animatievideo, die duizend jaar duurt. Olympia (The real time disintegration into ruins of the Berlin Olympic stadium over the course of a thousand years) toont hoe het olympisch stadion in Berlijn de komende duizend jaar zal vervallen – Claerbout heeft zelfs laten uitrekenen hoe snel het onkruid zal oprukken – en toont tegelijkertijd het actuele weer in de Duitse hoofdstad. Zo speelt hij bedachte tijd (de komende duizend jaar) uit tegen biologische tijd (het groeiende onkruid, het verval van het gebouw).
De video die bij Annet Gelink is te zien, gaat over een moment dat luttele secondes duurt, maar wordt uitgesponnen tot zo’n zestien minuten in ultraslowmotion. “Tijdsduur is een lelijk woord geworden, want niemand heeft nog tijd omdat we zo efficiënt mogelijk willen leven. Maar kloktijd, en daarmee bedoel ik het tellen van uren, dagen en jaren, is een afspraak. Het is een illusie, die geschikt is om de tijd in te delen in efficiëntieblokjes, waardoor we meer kunnen dan biologisch gezien mogelijk was. Ik verzet me tegen die kloktijd, bijvoorbeeld door een moment extreem op te rekken.”
Gewichtloos
The “confetti” piece toont het moment waarop miljoenen confettisnippers op een euforisch ogend publiek vallen in een setting die een lokale verkiezingsuitslag in de Verenigde Staten doet vermoeden. Net als de film gewichtloos lijkt te worden, komt een jongen in beeld die een symbolisch zwaartepunt creëert; te midden van het witte publiek slaakt deze zwarte jongen een schreeuw. “Een schreeuw die nooit gehoord zal worden, want de video is muisstil.”
Claerbout en zijn team zijn al jaren bezig met dat confettimoment. Ze hingen een atelier vol camera’s en scanners en vingen daarmee de reacties van hun figuranten op. Die houdingen zetten ze daarna uiterst minutieus om in virtuele sculpturen, die vervolgens als puzzelstukken aan elkaar zijn gelegd.
Hier noemt Claerbout het woord tableau, waarmee hij uitkomt op zijn theorie van dark optics. Dat is een uitgebreide filosofie waar hij een heel college over zou kunnen geven, wat hij vandaag ook zal doen in filmmuseum Eye Filmmuseum voor documentairefestival Idfa.
Boud gezegd: volgens Claerbout is het fotografische tijdperk ten einde. De camera op je telefoon is volgens hem al een tussentoestand; tussen een camera met lens en een camera die is opgebouwd uit algoritmes. “Ik heb de indruk dat we in een picturaal regime zitten dat terugkeert naar het verleden, naar het tijdperk van vóór de fotografie. Daarbij wordt de fotografie vervangen door het tableau. Een beeld ontstaat niet meer door simpelweg te klikken en zo de werkelijkheid vast te leggen, maar een beeld wordt een akkoord of een voorstel.”
Observeren
Dus noem Claerbout geen fotograaf of filmmaker, maar ook zeker geen digitaal schilder. “Je kunt me misschien het best vergelijken met iemand die heel goed kon observeren, maar van de ene op de andere dag blind is geworden. Vanaf dat moment ben ik erop gericht om alle beelden van vroeger opnieuw op te roepen.”
“Bizar genoeg slaag ik erin juist die evenementen en materialen op te roepen die heel concreet zijn. Geen individuele gebeurtenissen, maar fenomenen die wij allemaal voor ons kunnen zien als we onze ogen sluiten: het materiaal van confetti, hoe licht uit de spotlights die semitransparante papiertjes van de confetti beschijnt, de schoonheid van de vallende snippers.”
Hij vervolgt: “Daarmee kom ik als blinde ook op de duisternis van dark optics; het gaat over kijken zonder lens, kijken zonder het vertrouwen dat wat je ziet ook echt bestaat.”
Hij benadrukt dat het niet gaat om paranoia of over fake news, maar om “het terugvinden van zaken in de perceptie, die we allemaal gemeenschappelijk hebben en kunnen delen. Ik wil dat mensen die mijn werk zien, het gevoel hebben dat ze dit kunnen voorstellen, ook als ze hun ogen hebben gesloten, en zelfs als de wereld honderd procent virtueel zou worden.”
—
Kader: interview met Martijn Sanders:
Het Amsterdamse echtpaar Martijn en Jeannette Sanders volgt David Claerbout al lang. De verzamelaars onderhouden goed contact met hem, en traden enkele keren op als figurant in Claerbouts werk, bijvoorbeeld in American Room. “Er vindt een concert plaats op de Amerikaanse ambassade en als je goed kijkt, zie je ons in het publiek zitten,” vertelt Martijn Sanders.
In hun collectie bevinden zich onder meer de video’s Shadow Piece (2005), Sections of a Happy Moment (2007) en Homeless Cat (2011). Die laatste interactieve video was in 2014 te zien bij de ingang van de tentoonstelling Bad Thoughts in het Stedelijk, met werken uit de privéverzameling van het echtpaar Sanders. “Dit werk volgt de actuele tijd in Amsterdam; als het buiten donker wordt, gaan de gordijnen in de video dicht. In de dakgoot staat een kat, die naar binnen wil als het regent maar dat niet kan, omdat het raam dicht is. Die poes kennen we, want we gaan vaak op bezoek bij Claerbout. Het is zijn poes, maar door de video ook een beetje onze poes.”
Ook Olympia is onderdeel van hun collectie. “Claerbout heeft een alternatieve tijd gemaakt door het verval van het olympisch stadion te voorspellen. Tegelijkertijd zie je het actuele weer in Berlijn. We zetten de video iedere ochtend aan, en ’s avonds weer uit. Nu en dan zitten we er een tijdje voor, en zien we bijvoorbeeld dat het mistig is in Berlijn, of dat het onkruid oprukt. Zo zijn we ieder dag bezig met veranderingen in zijn gefabriceerde actualiteit.”
– (c) Sophia Zürcher